2013年1月30日水曜日

製糸業--ウイグルの工芸習慣



Meshutchilik (Uyghur orp-adetliri, p.75)
製糸業
 Meshut-pishshiqlap teyyarlinidighan nepis yipek toqulma matériyali.
 糸繰りをして作られる美しい絹織物の原料である。
 Uyghurlar uzun tarixtin buyan, bir yüz atmish xildin artuq her xil keshte, yastuq qépi, yotqan téshi, könglek yaqisi, könglek étiki, yeng uchi, chach pöpüki, ötük, choruq pöpüki, qol yaghliq, paypaq güli, chay xaltisi, tamaka xaltisi, yotqan güli, méhrap yapqu, orun yapqu, sa’et béghi, böshük pöpüki hetta ishtanbagh pöpükigiche hemde yüz xildin artuq doppa güllirigiche meshut ishlitip keldi.
 ウイグル人は昔から、160種類余りの各種刺繍、まくらカバー、ふとんカバー、ブラウスの襟、ブラウスづくり、袖先、髪飾り紐、ブーツ、チョルク〔紐で縫った一枚革の靴〕の紐、ハンカチ、ソックスの飾り、茶袋、たばこ袋、布団飾り、ミフラーブカバー、ベッドカバー、時計バンド、ビョシュク〔ゆりかご〕の飾り房、さらにはズボンのベルトの飾り房まで、また100種余りのドッパ飾りにまで絹糸を使ってきた。
 Meshut ishlesh usuli : pile ghozisini qurutup, qazangha ghoza chökküdek su quyup qaynitilidu.
 絹の作り方:カイコのまゆを乾かして、鍋にひたひたに水を注いでまゆが煮られる。
Ghoza pishqanda, pilini eslige qayturush üchün soghuq su quyidu we otni toxtitip, qazandiki su qol köymigüdek bolghanda, pile ghozisini chile-chüp bilen (pilini süzüdighan yaghach) kötürüp pilining uchini tapidu we pile uchining tom, inchikilikini tengshep, uchini tartip chaqqa yögep tartilghan yipekni kallek qilidu.
まゆが煮えたら、カイコを元に戻すために冷水を注いで火を止めて、鍋の水が手がやけどしないぐらいにさめたら、カイコのまゆをチレ-チュプ(カイコを漉す木材)で引き上げて、その先端を取って紡ぎ車に巻いて巻き取られた絹を糸玉にする。
Bu yipekning tartishi.
これは絹の巻き取りである。
Tartilghan yipekni chong chaqqa yögep kalwa qilip, üch kilo gram yipekke bir kilogram shaxar sélip üch sa’et etrapida qaynitilidu.
巻かれた絹を大きな紡ぎ車に巻いて糸玉にして、3キログラムの絹に1キログラムの灰を加えて3時間ぐらい煮られる。
Yipek qanche uzun qaynitilsa shunche aqiridu we yéshilidu.
絹は長く煮るほど白くなって伸びる。
 Yipek shaxardin chiqqandin kéyin süzük suda yuyup shaxarni chiqiriwétip, qoghun uruqini soqup xaltigha élip yilman〔=ilman〕sugha sélip yipekni ashu su bilen chayqaydu.
 絹は灰から出した後、浄水で洗って灰を抜いてしまって、メロンの種をつぶして袋に入れてイルマン温水〔コメント感謝〕に入れて絹をその水で洗う。
Shaxarda qaynitilip aqarghan, talaliri yéshilgen yipek qoghun süyide chayqalghanda téximu aqiridu we parqiraydu.
灰で煮られて白くなって糸が伸びた絹はメロン水で洗うとさらに白くなってつやが出る。
Yipekni qoghun süyidin élip süzük suda chayqaydu (éqini aq boyiche ishlitilidu, kéreklirini boyaydu).
絹をメロン水から出して浄水で洗う(白は白で使われ、必要なものは染める)。
Bu chaghda yipek resmiy meshut bolidu.
このとき絹は正式に絹糸になる。
 Meshutning boyaqchiliqi we tengshesh usuli : meshut boyaqchiliqining türi köp bolup, boyash, tengshesh usuli nahayiti zil bolidu.
 絹糸の染色と調整方法:絹糸の染色の種類は多く、染めと調整の方法は非常に繊細である。
 Meshut boyaqchiliqida hazir yigirme besh xil reng türi bar (ilgiri qiriqtin ashatti).
 絹糸の染物業に今25種の色の種類がある(以前は40以上あった)。
Bu yigirme besh xil reng türining asasiy rengge sekkiz xil bolup, buning alte xilidin yigirme besh xil reng tengshilidu.
この25種の色の基本の色に8種あって、この〔中の〕6種から25種の色が調整される。
 1) Gugut poqi rengge shaptul chéchili rengdin azraq qoshulsa, anargüli, téximu azraq qoshulsa, qimizreng, köp qoshulsa qara qizil bolidu.
 1)燃えカス色に桃色を少し加えたら、ザクロの花に、もっと少し加えたら、クミズ〔馬乳酒〕色、多く加えたら赤黒くなる。
 2) Shaptul chéchiki rengni sus tengshise, süt reng, azraq sériq qoshsa, nawat reng, jiqraq qoshsa, toq sériq, téximu köp qoshsa, kawa chéchiki bolidu.
 2)桃の花色を薄く調整したら、ミルク色、少し黄色を加えたら、氷砂糖色、多めに加えたら、濃い黄色、少し多く加えたら、かぼちゃの花になる。
 3) Gösh rengge sösün reng qoshsa, cheyze reng, gugut poqigha sériq qoshsa, toq anar güli, toq sériq qoshsa, nesh〔=neshe〕reng bolidu.
 3)肉色に紫色を加えたら、ナス色、燃えカス色に黄色を加えたら、濃いザクロの花、濃い黄色を加えたら、軒樋大麻〔コメント感謝〕色になる。
 Reng qol köymeydighan sugha sélinip tekshi ileshtürülidu. Meshut rengge sélin’ghanda, bir bashtin sélip rengni tekshi öchürüwélip salqin jayda qurutidu.
 色は手が焼けない水〔やけどしない程度の湯〕に入れられて、一緒にかきまぜられる。絹糸は色に入れられるとき、一端から入れて色を均等に消してしまって〔?〕、涼しい場所で乾かす。
Qurughan meshutni reng türi boyiche kalleklep, andin bazargha saldu.
乾いた絹糸を色の種類によって玉状に巻いて、それから売りに出す。

2013年1月20日日曜日

織物業ーーウイグルの工芸習慣



Toqumichiliq (uyghur orp-adetliri, p.74)
織物業
 Uyghurlar uzaq tarixtin buyan, paxta, yipek, yung qatarliq yerlik xam eshyalardin her xil toqulmilarni toqup öz éhtiyajidin chiqqan we éksport qilghan.
 ウイグル人は昔から、綿、絹、毛など地元の原材料で各種の織物を織って自分たちの需要を満たし、輸出した。
 Uyghur toqumichiliq destigahliri nahayiti addiy bolup, yaghachtin yasilidu. Bir destigah üchün adette uzunluqi töt métr, kengliki bir yérim  métr meydan bolsa kupaye qilidu. Bu «dukan» dep atilidu.
 ウイグルの織物業の手織り機は非常に簡単で、木から作られる。一つの手織り機のために普通は長さ4メートル、幅1.5メートルの場所があったら十分である。これは「ドゥカン」と呼ばれる。
 1) Dukanning aldigha ikki yaghach ornitilip üstige toghra yaghach qoyulidu.
 1)ドゥカンの前に2本の木材が置かれてその上に十文字に木材が置かれる。
Arqa terepke usta olturidighan bir taxtay, taxtay aldigha ürüsh (mata) yögesh üchün bir chighiriq ornitilidu.
後ろ側に職人が座る一つの板、板の前にウルシ(マタ〔手織り綿布〕)を巻くために一つの滑車が取り付けられる。
Asti terepke üstining〔=ustining〕ikki putigha udul qilip ikki tepke (taxtay) qoyup, tepkining uchigha shanigha chigish üchün birdin shoyna békitip qoyulidu.
下側に職人〔コメント感謝〕の両足に合わせてペダル(板)を取り付けて、ペダルの先端にへドルにつなぐために一つずつ細紐で固定しておかれる。
 Uningdin bashqa, herqandaq dukanning toqush waqtida ishlitidighan ikki shana, moka, nacha qatarliq saymanliri bolidu.
 このほかに、ドゥカンで織る時に使う二つのへドル、シャトル、ボビンなどの器具がある。
 2) Xam eshya teyyarlash : chigitni chighiriq bilen kéwezdin ayriydu.
 2)原材料の準備:綿実を綿繰り機で綿から分離する。
Chighriqta ikki oq bolup, chong oq put bilen chighriq tepkisini tépish arqiliq kichik oq chighriqchining ong qoli bilen qarimu qarshi aylandurulidu.
綿繰り機には二つロールがあって、大きなロールは足で綿繰り機のペダルを踏んで、小さなロールは綿繰り人の右手で反対側に回される。

Chighriqchi sol qoli bilen kéwezni ikki oq arisigha yégüzüp chigitni ayriydu.
綿繰り人は左手で綿を二つのロールの間に噛ませて綿実を分離する。
Paxtini zey tartilghan dukan bilen étip talalirini yéshildürüp pilte qilidu.
綿花を弦を張られたドゥカンではじいて繊維をほぐして糸巻きする。
Qol chaqida égirip qomushqa yögeydu.
右の紡ぎ車で紡いでアシに巻く。
 3) Ürüsh tartish we arqaq : ürüsh toqulidighan rextning kenglikige qarap tartilidu.
 3)たて糸並べとよこ糸:たて糸は織られる布の広さに合わせて並べられる。
Uzunluqi cheklenmeydu.
その長さは制限されない。
Ürüsh yipining bir uchi ikki shana réshatkisidin udul ötküzülüp, usta aldidiki chighriqqa yögilidu.
たて糸の一端は2つのヘドルの柵からまっすぐに通されて、職人の前の滑車に巻かれる。
Yene bir uchi dukanning aldi teripidiki dargha artilip astigha muwapiq éghirliqta tash ésip ürüshni tekshileydu.
もう一端はドゥカンの前方の綱に掛けられて、下に適当な重さで石をつるしてたて糸を安定させる。
Ikki shanigha ikki tepkidiki shoynini baghlaydu.
二つのヘドルに二つのペダルの細紐を結ぶ。
Arqaq üchün nacha, moka teyyarlaydu.
よこ糸のためにボビンとシャトルを用意する。
 4) Toqush usul : usta ornida olturup, qoligha moka alidu we ikki barmiqi bilen shanini aldigha ittirip bir puti bilen bir tepkini tépidu.
 4)織り方:職人が席に座って、手にシャトルを持って二つの指でヘドルを前に押して片方の足で片方のペダルを踏む。
Shanining biri kötürülüp yip ékis (x) hasil qilidu.
ヘドルの一つは上げられて糸をエックス形にする。
Moka ékis ariliqidin ötküzülidu.
シャトルはエックスの間から通される。
Usta mokini tutuwélip barmaq qolini shanidin alidu.
職人はシャトルを捕まえて指をヘドルから離す。
Shana arqigha yénip toqulghan yipqa tégip uni chingdaydu.
ヘドルは後ろに戻って織られた糸に当たってそれを突き固める。
Shundaq qilip moka tinim tapmay u tereptin bu terepke ötüp yürüp arqaq bilen ürüshni bir-birige kirishtüridu.
そのようにしてシャトルは休みなくあちら側からこちら側に移動し続けてよこ糸でたて糸を一本ずつ組み合わせる。
Uyghurlarda tinim tapmay yügürüp yüridighan kishilerni «bapkaning mokisi» gha oxshitish ene shuningdin kélip chiqqan.
ウイグル人の間で休みなく走り続ける人々を「機織のシャトル」になぞらえるのはまさにそれに由来する。

2013年1月15日火曜日

製革業--ウイグルの工芸習慣

Könchilik (uyghur orp-adetliri, p.74)
製革業
 Uyghurlarning en’eniwi hüner-kesiplirining biri – haywanat térisidin pishshiqlap ishlesh (könchilik) tin ibaret.
ウイグル人の伝統工芸習慣の一つ――動物の皮を処理する仕事(製革業)である。
 Uyghurlardiki könchilik özige xas milliy alahidilikke ige, uyghurlar kön-xurumni yerlik usul, yerlik xuruch bilen ishleydu.
 ウイグル人の製革業は独特の民族的特徴があり、ウイグル人はなめし革を地元の方法、地元の材料で作る。
 Xuruchlar: hak, shor, tuz, katap qatarliqlarni térini ashlash, köptürüshke ishlitidu.
 材料:石灰、芒硝、塩、カタプ〔皮革用の鉄と小麦粉を原料とする染料〕などを皮をなめすこと、膨張させることに用いる。
Kemek, hélile, zak, reng, örük qowziqi, anar posti qatarliqlarni reng üchün ishlitidu.
 ケメク、ミロバラン、リョクバン、染料、アンズの樹皮、ザクロの果皮などを染色に用いる。
Qomush, zighir paxilini islash, pishurushqa ishlitidu.
アシ、ゴマの茎をいぶすこと、加熱することに用いる。
Chigh we tériqni chigrin, meskabqa gül chiqirishqa, su méyi, qéyin méyini perdazgha ishlitidu.
チグ〔ハヤガネ属の草本Achnatherum splendens〕とアワをチグリン〔なめし革の一種〕、メスカプ〔なめし革の一種〕に模様をつけるのに、液体油、固形脂をつやだしに用いる。
 Könchilik saymanliri: ash tungi, sésiq su quduqi, das, orghaq, shor qazini, qashtéshi, simtirach〔=simtirash〕, chak keke, peshgeh, ittik we gal keke, badra.
 皮なめし器具:なめし桶、腐れ水井戸、たらい、鎌、芒硝鍋、ヒスイ、ドローナイフ、隙間手斧、ペシゲー〔不明〕、鋭い手斧と鈍い手斧、棒。
 Ishleydighan rextler: xamap kön, shorluq kön, chigrin, meskap, bulghari, bishu (ester), layka, chem, at éger-jabduqi, harwa jabduq rextliri.
 作る皮革:ハマプ革〔不明〕、芒硝革、チグリン、メスカプ、ブルガル〔油を含んだ柔らかい革〕、ビシュ(裏地)、ライカ〔裏地に使う羊、山羊の革、コメント感謝〕、チェム〔牛馬のなめし革の一種、靴底革〕、馬具、引き具〔orハーネス〕の革など。

 Ishlesh usuli: herqandaq térini deslep sugha chilap yumshitidu.
 作り方:どんな皮でも最初に水に漬けて柔らかくする〔水漬け工程〕。
Andin bez, gösh, maylarni qiriwétip hak süyige chilap ashlaydu.
それから腺、肉、脂などをこそげ落として石灰液に漬けてなめす。〔脱毛工程〕
Yungini qirqip éliwétip, sésiq su quduqigha salidu (uzun yil tére salghan bu su échip tebi’iy échitqu bolghan).
毛を切り取って、腐れ水井戸に入れる(長年皮を入れたこの水は発酵して自然の酵素になっている)。
Buning bilen téridin hak chiqip tére yumshaydu.
これによって皮から石灰を抜いて皮を柔らかくする。〔脱灰・酵解工程〕
Andin ulaqtiki〔=olaqtiki〕 shor süyige kepter mayiqi sélip, kepter mayiqini térige yégüridu.
それから桶の芒硝水にハトの糞を入れて、ハトの糞を皮に与える。
Shurdin〔=shordin〕 chiqqan térining yüzini yene bir qétim qirip sériq su, yawa tüklerni chiqiriwétip, qazangha shor sélip, térini bésip qaynitip shorlaydu.
芒硝から出した皮の表面をもう一回こそげ落として、漿液〔単に「黄色い水」か?〕、柔毛などを取り除いて、鍋に芒硝を入れて、皮を入れて煮て芒硝処理する。〔なめし工程〕
Andin shordin chiqqan térini qomush bilen zighir paxilini arilashturup qalap bir qanche qétim islaydu.
それから芒硝から出した皮をアシにゴマの茎を混ぜて焼いたもので、数回いぶす。
Térini her qétim islighanda süyige chilap qoyidu.
皮をいぶしたら毎回水に漬けておく。
Is we kemek süyi bilen tére saghiridu.
煙とケメクの水で皮を黄金色にする。〔染色工程〕
Térini qurutup bolghandin kéyin uwulap yumshitidu.
皮を乾かし終わった後、揉んで柔らかくする。
Andin su may üp üstidin qashtéshi sürüp perdazlaydu.
それから液体油を吹きかけてその上からヒスイでこすってつやを出す。〔加脂工程〕
Qara könni qara gül, anar posti, katab bilen qarigha boyaydu.
黒皮に靴墨、ザクロの果皮、カタブ〔鉄さびと小麦粉を原料とする黒色染料〕で黒く着色する。〔仕上げ工程〕
Chemmu yuqiriqidek ishlinidu.
チェム〔靴底革〕も上述のように作られる。
Reng bérishte perq qilidu. Laykini unda ashlaydu. Bashqa resmiyiti oxshash.
着色で区別する。ライカは小麦粉でなめす。他の手順は同じである。
 Bulghar-chigrin ishleshmu yuqiriqidek bolup, oxshashmaydighan yéri, tére istin chiqqanda, tére yüzige chigh yépip, üstidin tériq töküp chingdaydu. Buning bilen tére yüzi danlaydu.
 ブルガル・チグリンの製作も上述の通りであり、違うところは、皮を煙から出すとき、皮の表面をチグで覆って、その上からアワを撒いて突き固める。これによって皮の表面がつぶつぶになる。
 Meskapni örük qowziqi bilen islaydu, yüzige qéyin méyi bérip perdazlaydu.
 メスカプをアンズの樹皮でいぶし、表面に固形脂を塗ってつやを出す。
 Éger-jabduq, harwa jabduq rextlirini töwendikiche ishleydu: térini aldi bilen suda pishuridu.
 馬具、引き具の皮革を以下のように作る。皮をまず処理する。
Qowzaqqa basmay qiyish ishleydu, haktin chiqqan térining yungini éliwétip, islap, hakni chiqiriwétip, bu térige on jing hésabida un sélip ashlap, buningdin yügen, üzengge, bagh, noxtagha layiq rext ishleydu.
樹皮に乗せずに切片を作り〔?〕、石灰から出した皮の毛を取り除いて、いぶして、石灰を抜いて、この皮に10斤の計算で小麦粉を入れてなめして、それからくつわ、あぶみ、革ひも、手綱に適した皮革をつくる。